Safe-by-Design: Een nieuwe belofte voor veiligheid in de cultuursector
In een tijd waarin de cultuur- en semipublieke sector steeds vaker geconfronteerd wordt met grensoverschrijdend gedrag, bestuurlijke kwetsbaarheid en emotionele uitputting, is het tijd voor een fundamentele herziening van hoe we veiligheid vormgeven. Gedrag bepaalt de effectiviteit van de regels die we met elkaar afspreken.
Safe-by-Design (SbD) biedt een integrale benadering die veiligheid niet als controle achteraf ziet, maar als een ontwerpprincipe vanaf het begin. Deze visie rust op drie dimensies: omgevingsveiligheid, sociale veiligheid en psychologische veiligheid.
door: drs Yvonne Twisk
1. Omgevingsveiligheid: meer dan brandmelders en bouwbesluiten
Traditionele veiligheidsmaatregelen in de cultuursector richten zich vaak op fysieke risico’s. Maar SbD breidt dit uit naar organisatorische en governance-aspecten:
- Transparante governance voorkomt bestuurlijke blindheid en machtsmisbruik. Duidelijke rolverdeling en mandaten zijn cruciaal. Open communicatie is cruciaal.
- Toegankelijke ruimtes, zowel fysiek als digitaal, bevorderen inclusie en rust. Denk aan gender neutrale toiletten, stille werkplekken en privacy vriendelijke digitale tools.
- Preventieve signalering via rituelen zoals teamreflecties, open evaluaties en vertrouwenspersonen helpt vroegtijdig onveiligheid te detecteren.
Het Safe-by-Design-principe stelt: Veiligheid moet ingebouwd zijn in het ontwerp van processen en structuren — niet als sluitpost, maar als kernwaarde.
2. Sociale veiligheid: de cultuur van het samenzijn
Sociale veiligheid gaat over hoe mensen zich tot elkaar verhouden. In de cultuursector, waar samenwerking vaak informeel en tijdelijk is, is dit essentieel:
- Normen voor interactie zoals afspraken over feedback en conflictbehandeling zorgen voor voorspelbaarheid en respect.
- Inclusieve besluitvorming erkent de stem van iedereen inclusief de groepen die vaak buiten formele structuren vallen zoals freelancers, vrijwilligers en andere minderheden.
- Rolbewustzijn vraagt reflectie op macht, privileges en verantwoordelijkheid binnen teams en besturen.
SbD nodigt uit tot het ontwerpen van sociale processen die gelijkwaardigheid en dialoog bevorderen. Dit sluit aan bij de oproep van OP/TIL om ‘safe spaces’ te creëren waarin iedereen zich vrij voelt van oordeel en conflict. Laten we er Brave Spaces van maken, waar iedereen zich vrij voelt zich uit te spreken.
3. Psychologische veiligheid: ruimte voor kwetsbaarheid en groei
Psychologische veiligheid is de voedingsbodem voor leren, innoveren en samenwerken. In een sector die draait om creativiteit en expressie is dit geen luxe, maar noodzaak:
- Reflectieve praktijken zoals check-ins, intervisie en storytelling maken emoties en twijfels bespreekbaar.
- Emotioneel leiderschap betekent dat bestuurders kwetsbaarheid tonen, fouten erkennen en actief bouwen aan vertrouwen.
- Veerkrachtige systemen richten zich niet alleen op preventie, maar ook op herstel na incidenten of conflicten.
foto: Cultuur Academy
Safe-by-Design gaat verdiepend verder in de cultuur van je organisatie, daar waar het maken van een veiligheidsplan een eerste stap is: het vraagt om een cultuur waarin worst-case scenario’s niet leiden tot angst, maar tot veerkracht en weerbaarheid.
Van compliance naar continu leren
Het komt altijd weer neer op het goede gesprek. Hoe weet je dat het goed zit, als je er niet naar vraagt?
Safe-by-Design pleit voor een mentaliteitsverandering: weg van afvinklijstjes, richting een cultuur van anticiperen, afstemmen en iteratief leren. Dit vraagt om meer perspectieven in de aanpak:
- Levenscyclus-benadering: veiligheid verankeren in alle fasen — van on boarding tot exitgesprekken.
- Stakeholder-participatie: medewerkers, publiek en partners actief betrekken bij het ontwerp van veilige systemen.
- Dynamische monitoring: kwalitatieve en kwantitatieve data gebruiken om veiligheid continu te toetsen en bij te stellen.
Wie doet wat? Tips wat jij kunt doen aan meer veiligheid in de organisatie
We doen voor de organisatie en aansturing een aantal praktische aanbevelingen:
| Actor | Rol in Safe-by-Design |
|---|---|
| Toezichthouders | – Bouw ruimte voor reflectie en tegenspraak |
| Bestuurders | – Stimuleer ethisch leiderschap en dialoog |
| Teams | – Ontwikkel gezamenlijke normen en rituelen |
| Beleidsmakers | – Ontwerp kaders voor sociale en psychologische veiligheid |
| Fondsen & toezichthouders | – Erken veiligheid als kwaliteitscriterium |
Werk aan de belofte voor de toekomst
Safe-by-Design is geen methode. Het is een houding. Een keuze. Een belofte.
In een sector die kwetsbaar is én van grote maatschappelijke waarde, biedt Safe-by-Design een kompas voor het ontwerpen van veilige, inclusieve en veerkrachtige omgevingen. Niet door regels te volgen, maar door relaties te bouwen.
Ik vertel je er graag meer over in een lezing, keynote, strategische sessie of een workshop. Daar werk ik met House of Culture graag aan mee: met Safe-by-Design ontwikkel je een plan dat werkt.
Bel mij, Yvonne Twisk, op 0642742288 of stuur een mail naar yvonne@houseofculture.nl
Informeer naar wat er in jouw team past. Wij maken onze strategie-keynote of interactieve workshop op maat.
Let’s make the organisation, leadership and governance better
Bronnen: