De Governance code wordt vaak gezien als nobele intenties zonder tanden. Die perceptie leidt steevast tot pleidooien voor aanscherping van de regels, maar dat beeld klopt niet helemaal. Er zijn wel degelijk mechanismen die naleving stimuleren en handhaving ondersteunen.
Lijdt governance aan intentie zonder tanden?
In de culturele sector is goed bestuur allang geen vrijblijvende ambitie meer. De Governance Code Cultuur 2019 biedt instellingen een krachtig kompas voor professioneel bestuur, transparant toezicht en betekenisvolle betrokkenheid van externe stakeholders. Maar wat deze code écht bijzonder maakt, is haar ruimte voor maatwerk én haar focus op psychologische veiligheid—een cruciale voorwaarde voor open dialoog, artistieke integriteit en duurzaam vertrouwen. Daar moet je als bestuur en toezicht wel je tanden in zetten om het werkend te krijgen.
Zelfregulering met impact
Een kritische blik op de nalevings- en handhavingsmechanismen van de actuele governance voor maatschappelijke en culturele instellingen, pleit voor nieuwe regels of wetgeven. De werkelijkheid is genuanceerder dan de roep om regelgeving doet vermoeden. Mits goed toegepast kan ook de bestaande code een effectieve vorm van zelfregulering zijn.
Realistische kijk op handhaving: van norm naar nuance
De Governance Code Cultuur 2019, ontwikkeld door Cultuur+Ondernemen, biedt culturele instellingen een eigentijds kader voor goed bestuur en professioneel toezicht. De code is gebaseerd op vrijwillige toepassing, maar kent bij gebruik geen vrijblijvendheid. Ze sluit aan bij de pluriformiteit van de sector. De code stimuleert een governance-praktijk die gedragen wordt door dialoog, vertrouwen en verantwoordelijkheid. De werkelijkheid is echter weerbarstig en we zien in dat veel besturen en raden van toezicht hierin nog een behoorlijk zetje of professionele begeleiding in kunnen gebruiken.
Het echte gesprek voeren waarin het kan schuren en iedereen de vragen kan stellen die er toe doen, bepaalt het succes van de organisatie. Zelfregulering krijgt in goed bestuur en toezicht vorm in wederkerigheid: instellingen nemen verantwoordelijkheid, financiers kijken mee, en samen bouwen ze aan een cultuur waarin governance niet voelt als controle, maar als gedeelde zorg voor kwaliteit en maatschappelijke impact.
📌 Kernpunten van het zelfregulerende vermogen aan de hand van de Governance Code:
- Principle-based en flexibel
De code hanteert twee nuances in het toepassen en toelichten van wat de organisatie, bestuur en toezicht doen. Dit biedt ruimte voor maatwerk en houdt rekening met de unieke context van elke culturele organisatie.
- Pas toe én leg uit voor de acht kernprincipes.
- Pas toe óf leg uit voor de aanbevelingen.
- Horizontale handhaving door stakeholders
- Toezicht wordt nauwlettend nageleefd via toezeggingen en afspraken met externe stakeholders zoals fondsen, sponsoren en financiers.
- Er wordt geacht actief toe te zien op naleving, bijvoorbeeld via subsidievoorwaarden of sponsorcontracten, maar natuurlijk ook op de resultaten, personeelsverloop, begroting en tussentijdse cijfers.
- Nieuwe financieringsrealiteit
- De klassieke subsidierelatie verschuift naar een driehoeksverhouding tussen overheid, instellingen en private partijen. Dit vraagt om transparantie van het bestuur en een versterkte governance.
- Wederkerigheid en vertrouwen
- Instellingen moeten hun inhoud borgen en de zaak op orde hebben. Ze moeten e governance principes en codes naleven, financiers dienen artistieke integriteit te respecteren.
- Deze wederkerigheid en de toelichting van het proces versterken het draagvlak en het vertrouwen in de sector.
- Psychologische veiligheid als fundament
- De gedragsmatige benadering van de code stimuleert een cultuur waarin bestuurders, toezichthouders en medewerkers zich vrij voelen om vragen te stellen, fouten te bespreken en zorgen te uiten zonder angst voor repercussies.
- Dit bevordert open communicatie, moreel leiderschap en een lerende organisatiecultuur—essentieel voor artistieke innovatie en maatschappelijke relevantie.
📌Aandacht voor de omgangsvormen, het uitnodigen voor een toelichting en het bespreken van arbeids- of gedragsconflicten zijn aan de orde van de dag. De kranten staan er vol van als er grensoverschrijdend gedrag is in de organisatie, maar niet zelden heeft bestuur en toezicht hierin een rol gespeeld. Hier zit ruimte voor verbetering, juist bij bewust goed toezicht. Welke aandacht heeft dat in jouw organisatie?
- Waarschuwing tegen juridisering
- Overregulering kan de intrinsieke motivatie ondermijnen.
- De code werkt het best als leidraad voor reflectie en dialoog, niet als checklist voor compliance.
De mythe van vrijblijvendheid
De nieuwe generatie governance richt zich niet alleen op regels, maar vooral op gedrag, cultuur en moreel kompas binnen organisaties. Ethiek en gedrag geven realistischer beeld van hoe zelfregulering in de praktijk kan functioneren. Zo kan vrijblijvendheid plaats maken voor een subtiel en krachtig systeem van normstelling, verantwoording en toezicht. Dat vraagt om een andere manier van denken over naleving.
📌Deze governance benadering nodigt uit tot een cultuur van vertrouwen, transparantie en psychologische veiligheid—waardoor culturele instellingen niet alleen voldoen aan externe verwachtingen, maar ook intern floreren.
Zin om governance écht tot leven te brengen in jouw organisatie? Bij House of Culture geloven we dat goed bestuur begint bij mensen—en bij de ruimte die zij voelen om zich uit te spreken. Onze governance workshops bieden concrete handvatten voor culturele instellingen die hun bestuurspraktijk willen versterken. In onze sessie Psychologische veiligheid in de boardroom gaan we dieper in op het creëren van een cultuur waarin dialoog, vertrouwen en integriteit centraal staan.
Of je nu bestuurder, toezichthouder of betrokken financier bent: we denken graag met je mee over een aanpak of visie die past bij jouw missie en context. Neem contact met ons op en ontdek wat governance voor jouw organisatie kan betekenen.
👉 Plan een kennismaking met een van onze mensen: telefoon 020 2134 769
📩 Heb je vragen of wil je sparren over governance in jouw organisatie? Mail ons via —we horen graag van je.